چهارمین نشست از سلسله نشست‌های راهبردی مؤسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا، تحت عنوان "چشم انداز روابط روسیه و آمریکا در دوره دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ؛ ملاحظات برای جمهوری اسلامی ایران" در روز شنبه مورخ ۱۰ آذر ۱۴۰۳ از ساعت ۱۳:۳۰ الی ۱۵:۳۰ در تالار ملل دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.

سخنرانان این نشست عبارت بودند از دکتر جهانگیر کرمی، استاد دانشگاه تهران، دکتر محمود شوری، استاد مهمان دانشگاه تهران، دکتر حیدرعلی مسعوی، استاد دانشگاه شهید بهشتی و دکتر علیرضا نوری، استاد دانشگاه شهید بهشتی. مدیریت این جلسه را دکتر خدایار براری، عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان برعهده داشت.

دکتر مسعودی به عنوان سخنران نخست، با اشاره به نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا و پیروزی دونالد ترامپ، با طرح این سوال که «آیا تغییر کارگزار منجر به تغییر ذهنیت و سیاست خارجی آمریکا در قبال روسیه نیز خواهد شد یا خیر»، به مقایسه دیدگاه های تیم جو بایدن و دونالد ترامپ نسبت به روسیه پرداخت. ایشان با تحلیل محتوای سند امنیت ملی آمریکا، بررسی گفتمان های حاکم و نیز مقایسه روابط شخصی بایدن و ترامپ با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، خاطرنشان ساخت که روسیه در نگرش دولت بایدن یک قدرت «شرور» بوده است و هدف راهبردی آمریکا در این سالها تلاش برای شکست دادن این قدرت بود.

به نظر دکتر مسعودی، ترامپ به روسیه به عنوان یک «رقیب خوب» می نگرد و با نگاه واقع گرایانه و با رویکرد متوازنی نسبت به چالش ها و تعامل مبتنی بر عملگرایی، سعی می کند تا از مزیت های رقابتی اقتصادی علیه روسیه استفاده کند.

در ادامه نشست، دکتر شوری با طرح این سوال که «مساله اصلی دولت جدید آمریکا چه خواهد بود؟» به سناریوهای احتمالی پرداخت. به نظر ایشان، تا یک دهه قبل روابط روسیه و آمریکا شکل دهنده روابط بین الملل بود، اما با قدرت گرفتن چین در این سالها، مساله اصلی آمریکا دیگر روسیه نیست، بلکه حفظ برتری در رقابت با چین است. دکتر شوری خاطرنشان ساخت که اگرچه در دولت اول ترامپ، نقش روابط رهبران روسیه و آمریکا برجسته بود، اما با این حال اتفاق خاصی در جهت بهبود روابط مسکو-واشنگتن رخ نداد. به عقیده ایشان، در دولت دوم ترامپ، ما شاهد إعمال ترکیبی از «دیپلماسی نامتعارف» و «قدرت نامتعارف» از سوی آمریکا در رابطه با روسیه خواهیم بود.

دکتر شوری با پرداختن به تاثیر بحران اوکراین بر روابط روسیه و آمریکا، تاکید کرد که پیامدهای این بحران مسائلی را ایجاد کرده که باعث می شود روسیه و آمریکا نمی توانند به راحتی در این مورد به توافق برسند. به نظر ایشان، تنها حوزه ای که روسیه می تواند بازیگر موفقی باشد، حوزه ژئوپلیتیک است. در صورتی که مساله آمریکا رقابت ژئواکونومیک است؛ حوزه ای که روسیه برخلاف چین و آمریکا قدرت بازیگری چندانی ندارد. برای همین روسیه که داشت به بازیگر درجه دوم در نظام بین الملل تبدیل می شد، سعی کرد با مفهوم سازی، تاکید بر مساله هویت و اوراسیاگرایی تصویر جدیدی از خود ارائه کند. روسیه با دگرسازی «غرب جمعی» (اروپا و آمریکا) برای خود نقش رهبر «جنوب جهانی» و رهبر «اکثریت جهانی» تعریف کرده و جنگ اوکراین را نمادی از تلاش غرب برای نابودی تمدن روسی معرفی می کند.

سخنران سوم این نشست، دکتر نوری با پرداختن به موضوعات مهم روابط روسیه و آمریکا در سه سطح: دوجانبه (دخالت در امور داخلی یکدیگر، تحریم ها علیه روسیه، مسائل امنیتی و سایبری، و..)، منطقه ای (نفوذ و مداخلات آمریکا در حوزه پساشوروی ازجمله در اوکراین، توسعه طلبی ارضی روسیه، توسعه ناتو به شرق) و بین المللی (توزیع قدرت، یکجانبه گرایی آمریکا، ثبات و همپایگی راهبردی، کنترل تسلیحات و ...)، مساله روسیه را گرفتن سهم و نقش بیشتر در نظام بین الملل و مساله آمریکا را ندادن سهم بیشتر به روسیه عنوان کرد. به نظر ایشان، جنگ اوکراین یک جنگ نیابتی بین قدرت های بزرگ در نظام بین المللِ در حال گذار است و با توجه به تاثیر آن بر ساختار نظام بین الملل، برای روسیه و آمریکا غیرقابل معامله است. در این شرایط با تضعیف مکانیسم های نظم دهنده (رژیم های حقوقی، نهادها، دیپلماسی و ..) و تقویت تجدیدنظرطلب ها، از نظر روسیه با کاهش تسلط آمریکا تحقق جهان چندقطبی به واقعیت نزدیکتر شده و ضرورت بازتعریف نقش ها و مکانیسم های نظم دهنده موضوعیت یافته است. بنا بر این، مقطع مهمی است برای تعیین نقش های آینده.

به عقیده دکتر نوری، سناریوی پیروزی پوتین در جنگ اوکراین به معنی برآمدن روسیه در نظم جدید تلقی می شود. لذا، از نظر پوتین «آینده روسیه از بسیاری جهات به نتیجه جنگ در اوکراین بستگی دارد». اما آمریکا سعی می کند تجدیدنظرطلب ها را تضعیف کند و تغییر ساختار را در جهت ایجاد وضعیت مطلوب خود سوق دهد. هدف اصلی آمریکا، مهار چین است و تضعیف روسیه تجدیدنظرطلب در راستای همین هدف کاخ سفید است.

آخرین سخنران این نشست، دکتر کرمی ترامپ را نماینده تفکر راست گرایی در آمریکا عنوان کرد و به توضیح نقش فرد و ساختار در تحولات پرداخت. به نظر ایشان فرد و ساختار در تعامل بوده و هر دو عامل موثر هستند. در مورد اهمیت نقش فرد، به عنوان مثال تغییرات سیاسی پس از رهبران قدیمی در آسیای مرکزی، از جمله در کشور ازبکستان پس از اسلام کریموف، گویای این مساله است. دکتر کرمی برخی رفتارهای آمریکا را نتیجه دنباله روی از برخی گروه های اروپایی دانست. ایشان در ادامه، به تاریخچه روابط روسیه و آمریکا اشاره کرد. دو کشور در قرن 18 میلادی مناسبات خاصی نداشتند. اوایل قرن 19 روابط رسمی دو کشور آغاز شد. در این قرن بود که آمریکا آلاسکا را از روسیه خرید. در اوایل قرن 20 میلادی در جریان جنگ جهانی اول، آمریکا به روسیه کمک کرد. همچنین در جریان انقلاب اکتبر در روسیه، آمریکا به بلشویک ها علیه ارتش سفید کمک کرد. در جنگ جهانی دوم، روسیه و آمریکا متحد یکدیگر بودند. اما پس از جنگ رقابت دو کشور آغاز شد. حتی گفته می شود که به خاطر اولتیماتوم رئیس جمهور آمریکا بود که شوروی نیروهایش را از ایران خارج کرد. بعد از فروپاشی شوروی، چند سال روسیه سیاست دنباله روی از غرب را در پیش گرفت، اما از دوره پوتین رقابت روسیه و آمریکا مجددا از سر گرفته شد.

به نظر دکتر کرمی، ترامپ و پوتین عملگرا هستند. بنا بر این، احتمال اینکه روسیه و آمریکا به توافق برسند، کم نیست. ضمن اینکه این بار دموکرات ها دیگر نمی توانند ترامپ را متهم کنند که او عامل روسیه است. روسیه به جهان چندقطبی اعتقاد دارد. اما آمریکا آن را به رسمیت نمی شناسد. اما امکان تحول در روابط مسکو- واشنگتن از تقابل به مذاکره وجود دارد. در وهله اول برای طرفین مذاکرات درباره موضوعات با درجه فوریت بیشتر مثل مساله اوکراین اهمیت دارد. اولویت اول ترامپ، چین و مهار آن است. بنا بر این، باید دید آیا روسیه در صورت بهبود روابطش با غرب می تواند از چین فاصله بگیرد یا خیر. دکتر کرمی خاطر نشان ساخت که از دولت ها نمی توان انتظار داشت که اخلاقی رفتار کنند. برای روسیه منافع ملی اهمیت دارد.

در پایان این نشست، برخی از حضار در مورد چشم انداز روابط روسیه و ایران، روابط ایران و غرب، تاثیر پیروزی ترامپ بر بازار انرژی سوالاتی را مطرح کردند.

به نظر دکتر کرمی، مساله ایران اولویت ترامپ نیست. اعتمادسازی بین ایران و غرب لازم است. احتمال توافق بین روسیه و آمریکا کم نیست. در مساله پرونده هسته ای ایران، روسیه دیگر چندان نقش آفرینی سابق را نخواهد داشت. توافقات همکاری بین ایران و روسیه امضا می شوند، اما این که در عمل این توافقات محقق بشود یا خیر، گذر زمان نشان خواهد داد.

به نظر دکتر شوری و دکتر نوری، روسیه و آمریکا برای تنش زدایی تلاش خواهند کرد، اما احتمال تعامل بین دو کشور کم است. ایران در مذاکراتش با غرب باید در نظر داشته باشد که قدرت های اروپایی دیگر نقش آفرینی سابق را ندارند و دنباله رو آمریکا هستند.

به نظر دکتر مسعودی، احتمال دارد آمریکا با عرضه بیشتر نفت موجب کاهش قیمت آن در بازار جهانی شود. در مورد مساله ایران، ترامپ تلاش خواهد کرد تا روسیه را با سیاست های آمریکا همراه کند.

***

پایان گزارش.

ویدئوی این نشست را در آپارات تماشا کنید.