پایان رسمیِ دولتِ «ائتلاف چراغ راهنمایی» (Ampel-Aus)

روز دوشنبه 16 دسامبر همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد بوندستاگ (مجلس فدرال آلمان) به صدراعظم رأی اعتماد نداد و بدین ترتیب اولاف شولتز در کنار کورت کسینجر (۱۹۶۹-۱۹۶۶) با تصدی مقام صدراعظمی به مدت حدوداً ۳ سال در جایگاه نخستِ کوتاه‌مدت‌ترین صدراعظم آلمان از ۱۹۴۹ ایستاد.

از مجموع ۷۳۳ کرسی بوندستاگ، سوسیال دموکرات ۲۰۷، دموکرات مسیحی ۱۹۶، سبزها ۱۱۷، دموکرات آزاد ۹۰، آلترناتیو برای آلمان ۷۶، چپ­‌ها ۲۸، واگن­کنشت ۱۰ و مستقل­‌ها ۹ کرسی را در اختیار داشتند. برای برکناری صدراعظم نیاز به ۳۶۷ رأی منفی بود، یعنی نصف کرسی‌­ها به علاوه‌­ی یک. در رأی‌­گیری روز دوشنبه از مجموع ۷۱۷ رأی مأخوذه، ۳۹۴ رأی منفی، ۲۰۷ رأی مثبت و ۱۱۶ رأی ممتنع برای شولتس حاصل شد. ۲۰۷ رأی مثبت به شولتس برابر است با ۲۰۷ کرسی در بوندستاگ که در اختیار حزب سوسیال دموکرات بود، یعنی می­‌توان ادعا کرد که تنها هم‌­حزبی‌­های شولتس به او رأی اعتماد دادند و سبزها به عنوان یکی از ۳ حزب حاضر در «ائتلاف چراغ راهنمایی» که در کنار سوسیال دموکرات­‌ها در برابر حزب دموکرات آزاد موضع­‌گیری کردند، از او حمایت نکردند. به این معنا که یا رأی منفی دادند و یا رأی ممتنع. البته ۱۶ نماینده هم اصلاً در رأی­‌گیری شرکت نکردند. فاصله‌گرفتن سبزها از شولتس که این روزها به چهره‌­ای نامحبوب تبدیل­ شده با هدف محافظت از خود در برابر ترکش‌­های حاصل از فروپاشی ائتلاف به نظر می‌­رسد. از آن­جایی که در انتخابات آتی وی شانسی ندارد، این تصمیم سبزها در چهارچوب واقع­‌گرایی کاملاً قابل فهم است. همچنین اکنون همه‌­ی نگاه‌­ها به فریدریش مرتس رهبر حزب دموکرات مسیحی است که به احتمال قوی صدراعظم بعدی جمهوری فدرال آلمان خواهد بود و سبزها اگر بخواهند در دولت فدرال حضور داشته باشند باید به نحوی با مرتس به توافق برسند.

با توجه به نتایج نظرسنجی­‌های کنونی به نظر می­رسد که برای دومین بار از ۱۹۴۹ باید منتظر ائتلافی از ۳ حزب باشیم، چرا که هیچ ائتلاف ۲ حزبی نمی‌­تواند کرسی­‌های لازم برای تشکیل دولت جدید را به دست آورد. از آن­جایی که هیچ حزبی حاضر به ائتلاف با حزب آلترناتیو برای آلمان AfD نیست، ۳ ائتلاف ۳ حزبی قابل تصور است: «ائتلاف کِنیا» (1) (سیاه CDU، قرمزSPD ، سبزdie Grünen : رنگ­‌های پرچم کشور کنیا)، «ائتلاف آلمان» (2) (سیاه CDU، قرمز SPD، زرد FDP: رنگ­‌های پرچم آلمان) و «ائتلاف شاه­‌توت» (3) (سیاهCDU  ، قرمزSPD  ، بنفش BSW).

تشکیل «ائتلاف کنیا» نیازمند مذاکرات بسیار طولانی و پیچیده خواهد بود چرا که بین حزب دموکرات مسیحی و حزب سبزها اختلافات جدی در مورد سیاست‌­های محیط­‌زیستی و استفاده از انرژی­‌های فسیلی و اتمی وجود دارد. پیش از برگزاری رأی اعتماد در بوندستاگ، رهبران و چهره­‌های شاخص احزاب به سخنرانی‌­های حدوداً ۱۰ دقیقه‌­ای پرداختند و هر کس سعی کرد دیگری را مقصر اصلی نابسامانی­‌ها در آلمان نشان دهد. در این میان مِرتس رهبر حزب دموکرات مسیحی و هابک چهره‌­ی شاخص حزب سبزها و وزیر اقتصاد با شدیدترین الفاظ یکدیگر را نواختند به طوری که موجب تعجب برخی از کارشناسان سیاسی در آلمان شد. این امر امکان قرارگرفتن این ۲ حزب در یک ائتلاف را بسیار دشوار می‌­کند. اگر حزب سبزها در مورد سیاست­‌های انرژی و محیط­زیستی که در واقع فلسفه‌­ی وجودی این حزب است عقب­‌نشینی­‌های اساسی از مواضع کلیدی خود انجام دهد، بعید نیست که ریزش قابل توجهی در طرفداران این حزب روی دهد. از این­‌رو تصمیم­‌گیری برای حزب سبزها برای ائتلاف با حزب دموکرات مسیحی بسیار دشوار خواهد بود.

با توجه به اینکه حزب دموکرات آزاد FDP بر اساس نظرسنجی­‌های کنونی زیر حدنصاب ۵ درصدی برای حضور در مجلس فدرال است، تشکیل «ائتلاف آلمان» نیز راه سختی در پیش دارد. اول قطعی­‌نبودن حضور این حزب در بوندستاگ و بعد قرار گرفتن در کنار حزب سوسیال دموکراتی که به علت اختلاف­‌های اساسی با آن «ائتلاف چراغ راهنمایی» فروپاشید، احتمال تشکیل چنین ائتلافی را کم می‌­کند.

حال به سومین گزینه یعنی «ائتلاف شاه‌­توت» بپردازیم که یک بازیگر جدید در صحنه­‌ی سیاسی آلمان یعنی «حزب واگن­کنشت BSW» (4) به رهبری دکتر صحرا واگن­کنشت در آن حضور دارد. این  حزبِ نوپا در ژانویه­ی ۲۰۲۳ تشکیل شد که مؤسس و اعضای ارشد آن به دلیل اختلاف­‌های درون­‌حزبی از حزب چپ‌­ها die Linke جدا شده و حزب خود را تشکیل دادند. این حزب به طرفداران خود قول داده که در آینده اسم خود را تغییر داده تا تمرکز بر شخص مؤسس حزب که اسمش بخشی از نام حزب است کاسته شود.

اما هدف از پرداختن به «ائتلاف شاه‌­توت» اتفاقی است که به تازگی در ایالت تورینگن روی داد. ایالت تورینگن (Thüringen) به مرکزیت شهر ارفورت یکی از ۵ ایالت واقع در آلمان شرقی (DDR) بود که پس از اتحاد دو آلمان تبدیل به یکی از ۱۶ ایالت جمهوری فدرال آلمان (‌BRD) شد. این ایالت با رقمی حدود ۳۶ هزار یورو سرانه­‌ی تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۳ در رتبه‌ی آخر بین ایالت­‌ها قرار گرفت. همچنین در سال ۲۰۲۳ رشد اقتصادی منفی یک درصد را تجربه کرد که موجب افزایش نارضایتی بین شهروندان شده است. در آگوست ۲۰۲۴ انتخابات مجلس ایالتی برگزار شد و همانطور که پیش­‌بینی می­‌شد حزب راست افراطی «آلترناتیو برای آلمان» (AfD) با کسب ۳۲ کرسی از ۸۸ کرسی مجلس ایالتی در صدر قرار گرفت. حزب دموکرات مسیحی (CDU) ۲۳، حزب تازه‌­تأسیس واگِن­کِنِشت (BSW) ۱۵، حزب چپ‌­ها (Die Linke) ۱۲ و حزب سوسیال دموکرات (SPD) ۶ کرسی را به دست آوردند. درست است که حزب «آلترناتیو برای آلمان» به تنهایی نتوانست اکثریت کرسی‌­ها را به دست بیاورد، و از آنجایی که ائتلاف با این حزب تبدیل به خط قرمزی غیرقابل عبور و تابویی نشکستنی تبدیل شده است، این حزب شانس حضور در دولت ایالت تورینگن را ندارد، اما با توجه به کسب بیش از یک سوم آرا، توان جلوگیری از تصویب برخی قوانین که برای تصویب نیاز به دو سوم آرا دارند را به دست آورد.

پس از حدود ۳ ماه مذاکره بین احزاب برای تشکیل ائتلاف، سرانجام در ۲۴ نوامبر بین ۳ حزب دموکرات مسیحی (سیاه)، سوسیال دموکرات (قرمز) و حزب واگن­کنشت (بنفش) توافقی ۱۲۶ صفحه­‌ای شکل گرفت و رسماً اعلام عمومی شد. در پایانِ مقدمه­‌ی این توافقنامه نوشته شده: «کشور امید و همبستگی» (5).  البته مشکلی در این ائتلاف وجود دارد و آن اینکه این ۳ حزب در مجموع ۴۴ کرسی از ۸۸ کرسی مجلس ایالتی را در دست دارند، یعنی برای کسب اکثریت به یک کرسی دیگر نیاز دارند. پس از حدود ۳ ماه مذاکره، زمانی که احزاب راه دیگری نیافتند، مجبور به عقب‌­نشینی از مواضع خود شدند تا این ائتلاف ممکن شود. در این میان بیشترین عقب­‌نشینی مربوط به حزب واگن­کنشت بود که رهبر آن دکتر صحرا واگن­کنشت در نهایت از مواضع خود در مورد سیاست خارجی و امنیتی در برابر کاتیا ولف رئیس این حزب در ایالت تورینگن عقب‌­نشینی کرد و در مصاحبه‌­ای عنوان کرد که «بر اساس این توافق، مشارکت ما در دولت ممکن و معقول است.» (6).

این اتفاق نشان داد که شعار «بدون سازش، دموکراسی ممکن نیست» (7) قابلیت بالایی برای ساختن ائتلاف بین احزاب دارد. البته توجه به این نکته نیز ضروری است که حزب تازه­‌تأسیس واگن­کنشت به جهت علاقه داشتن برای تجربه‌­ی اولین مشارکت در دولت ائتلافی آمادگی بیشتری برای سازش داشت. مهم‌ترین نتیجه­‌ی این توافق‌نامه البته این بود که باب مشارکت با حزب واگن­کنشت گشوده شد، امری که کم­‌کم داشت به تابویی همچون تابوی ائتلاف با حزب «آلترناتیو برای آلمان» تبدیل می­‌شد. اگر واگن­کنشت بتواند در انتخابات آتی به سبد رآی حدوداً ۱۰ درصدی برسد، تشکیل «ائتلاف شاه­توت» دور از ذهن نیست، هر چند که موافقت مرتس با حضور واگن­کنشت در کابینه‌­ی ائتلافی بسیار دشوار به نظر می‌­رسد.

با فرا رسیدن تعطیلات سال نوی میلادی کمی از تب و تاب انتخاباتی در آلمان کاسته شده است. علت دیگر و البته مهم‌تر برای این بی‌­رونقی این است که در حال حاضر همه‌­ی نگاه‌­ها به آن سوی آتلانتیک است، چرا که آغاز به کار دولت دونالد ترامپ در ایالات متحده­‌ی آمریکا در ۲۰ ژانویه و اعلام رسمی برخی از تصمیمات اقتصادی و سیاسی او در روز نخست بی‌­شک بر فعالیت‌­های انتخاباتی در آلمان تأثیر خواهد داشت. اگر از این پس دولت­‌های ائتلافی در آلمان ۴ سال خود را کامل کنند، و در نتیجه شروع به کار دولت­‌های جدید در آلمان کمی پس از شروع به کار دولت‌­های جدید در ایالات متحده آمریکا باشد، شاهد تأثیر بیش از پیش سیاست آمریکا بر صحنه‌­ی سیاسی آلمان خواهیم بود.

به هر روی «دموکراسی آلمانی» آزمونی دشوار پیش روی دارد و نامعلوم بودن برندگان انتخابات نشان از اصیل و واقعی بودن این دموکراسی است.

نویسنده: رامین نوربخش 

ramin.nourbakhsh@ut.ac.ir

پی‌­نوشت

1. Kenia-Koalition

2. Deutschland-Koalition

3. Brombeer-Koalition

4. Bündnis Sahra Wagenknecht

5. Ein Land der Hoffnung und des Zusammenhalts

6. Auf dieser Grundlage ist für uns eine Regierungsbeteiligung möglich und sinnvoll

7. Ohne Kompromisse keine Demokratie